Czterofazowy model przejścia demograficznego
Czterofazowy model przejścia demograficznego to teoria, która opisuje zmiany w dynamice demograficznej społeczeństw w miarę ich rozwoju gospodarczego i społecznego. Model ten składa się z czterech etapów, przez które przechodzi większość krajów w trakcie industrializacji i modernizacji. Każdy z tych etapów charakteryzuje się inną relacją między współczynnikami urodzeń, zgonów oraz wzrostu naturalnego.
Faza 1: Faza przedprzemysłowa
- Współczynnik urodzeń: Bardzo wysoki.
- Współczynnik zgonów: Bardzo wysoki, spowodowany chorobami, brakiem dostępu do opieki zdrowotnej i niską higieną.
- Wzrost naturalny: Niski lub zerowy, ponieważ wysoka śmiertelność równoważy wysoki poziom urodzeń.
- Społeczeństwo: Rolnicze, z dużym uzależnieniem od naturalnych zasobów.
Faza 2: Wczesna faza przemysłowa
- Współczynnik urodzeń: Nadal wysoki.
- Współczynnik zgonów: Zaczyna gwałtownie spadać dzięki postępowi medycyny, lepszej higienie oraz lepszemu dostępowi do żywności.
- Wzrost naturalny: Bardzo wysoki, ponieważ współczynnik urodzeń pozostaje wysoki, a liczba zgonów spada.
- Społeczeństwo: Przemysłowe, z rozwijającymi się miastami i poprawą warunków życia.
Faza 3: Faza późnej industrializacji
- Współczynnik urodzeń: Zaczyna spadać, ponieważ ludzie mają coraz lepszy dostęp do edukacji, antykoncepcji oraz zmieniają się wartości społeczne (np. mniejsza potrzeba posiadania wielu dzieci).
- Współczynnik zgonów: Nadal niski.
- Wzrost naturalny: Zaczyna się zmniejszać, choć nadal jest dodatni.
- Społeczeństwo: Urbanizujące się, z mniejszym naciskiem na rodzinę wielodzietną.
Faza 4: Faza postindustrialna
- Współczynnik urodzeń: Bardzo niski, czasami nawet poniżej poziomu zapewniającego zastępowalność pokoleń.
- Współczynnik zgonów: Niski.
- Wzrost naturalny: Bliski zeru lub ujemny, co prowadzi do starzenia się społeczeństwa.
- Społeczeństwo: Zaawansowane, z wysokim poziomem urbanizacji, dostępem do opieki zdrowotnej i edukacji.
Model ten dobrze ilustruje proces przejścia demograficznego, jednak niektóre kraje, zwłaszcza rozwijające się, mogą nie przechodzić przez wszystkie fazy w sposób liniowy, a czynniki kulturowe i polityczne mogą znacząco wpływać na dynamikę tego procesu.
